نوشته: محمد جانفشان^*

بسیار اتفاق افتاده است در جلسه کنکور و یا جلسه های امتحان شاهد استرس یا اضطراب شدید
دانش آموزان و حتی دانشجویان بوده ایم و در جلسه های آزمون حالشان بهم خورده و یا دل پیچه و حالت های اسهالی به آنان دست داده و یا به ما گفته اند همه چیزهایی را که یاد گرفته ام فراموشم شده است. اینگونه افراد هنگام پرسشهای شفاهی و یا کنفرانس های کلاسی دچار اضطراب شدید شده و به اصطلاح دست و پای خود راگم کرده و گرفتار بهم ریختگی افکار می شوند و گاهی نیز به لکنت زبان می افتند و نمی توانند حاصل مطالعات و زحمات خود را عرضه کنند.

چرا دانش­آموزان و دانشجویان ما از اعتماد به نفس کافی برخوردار نیستند؟

چرا افرادی خجالتی می شوند و گاه از احقاق حقوق حقه خود طفره می روند؟

و چرا امتحان و آزمون و کنکور در ذهن آنان غولی وحشتناک شده و از یادآوری روزهای امتحان، خاطره خوبی ندارند؟

نگارنده به عنوان یک معلم و مشاور تحصیلی شاهد صحنه هایی بوده ام که بعضی از آنها را به عنوان مثال ذکر می کنم:

کودکی در سال اول دبستان پس از تعطیلی مدرسه، نزد مادرش که منتظر او بود دوان دوان رفت و به محض رسیدن مادر، دست خود را بالا برد و با هیجان و افتخار گفت: مامان ما امروز امتحان املاء دادیم و من نمره ده گرفتم. مادر با شنیدن این جمله چهره درهم فرو برد و گفت: ده، خدا مرگم بدهد ده شدی؟ و اشک از چشمانش جاری شد.

کودک افتخار می کرد به ده نمره ای که گرفته بود و مادر غمگین از ده نمره ای که از دست داده بود و بیست نگرفته بود. کودک در غصه و تعجب و ترس فرو رفت و از خطای ناکرده، متعجب مانده بود. خدا را شکر که بساط نمره و نمره بازی از مقطع ابتدایی جمع شد و بچه ها از این مصیبت 20 خواهی والدین راحت شدند.

چنین کودکانی، کم کم پی می برند که ارزش و میزان علاقه پدر و مادر و میزان توجه معلم و معیار ارزشمندی آنان نزد اعضاء خانواده و فامیل به نمره ایست که دریافت کرده اند و خود آنها مهم نیستند. نمره و معدل است که نشانه شخصیت، منش، توانایی و دانایی هر فرد است. بنابراین هنگامیکه صحبت از امتحان می شود اضطراب اکتسابی نیز ظاهر می گردد.

نگارنده بارها در جلسه های مشاوره هنگامیکه از نوجوانی در حضور مادرش می پرسم: آیا موقع امتحان دچار اضطراب و دلشوره می شوی و جواب مثبت می دهد از او سئوال می کنم در دوره تحصیلی گذشته خانواده از تو انتظار نمره بیست داشت. می گوید: بله. می گویم اگر بیست نمی گرفتی سرزنش می شدی؟ می گوید: بله. حتی تنبیه هم می شدم. می پرسم چه کسی بیشتر در مورد نمره ها حساسیت داشت؟ می گوید: مادرم.

لازم به ذکر است که در طول دوره های گوناگون تحصیلی با پدر یا پدرهایی مواجه بوده ام که همین حساسیت را همراه مادر ابراز می کردند که معتقدم در حساسیت پدرها، همسران آنها نقش مهمی داشته­اند.

این حساسیت ها و اضطراب ها به تدریج به کودک منتقل می شود و فرد در تمام دوره زندگی این نوع اضطراب را با خود حمل می کند، شاید اضطراب سفر، اضطراب نقل مکان از خانه ای به خانه دیگر یا از شهری به شهر دیگر، اضطراب تغییر رشته و شغل و انتخاب در هر موردی، از اینگونه رفتارهای مضطربانه والدین ناشی می شود و تمام عمر فرد در یک زندگی پر از اضطراب و استرس بسر می برد.

گاه اتفاق افتاده که نوجوانی غمگین و افسرده به دفتر اینجانب در دبیرستان مراجعه کرده و اظهار نموده که نمره ی فلان درسم کم شده و نمی­دانم این مطلب را چگونه به مادرم بگویم. می پرسم مگر نمره تو چند شده است؟

می گوید: 17 به او می گویم هفده که نمره بدی نیست و خوب به مادرت بگو جبران می کنم.

می گوید: او قبول نمی کند. حتی نمره 19 را هم نمی پذیرد و ...

ناچارا" به این مادر تلفن می کنم با او بحث می کنم او را قانع می کنم و دانش آموز دلش آرام می گیرد و از دفتر من خارج می شود در تجربه های مشاوره ای خود دیده ام پدرانی را که فرزندشان را با نمره 19، از خانه بیرون کرده اند و هزاران آسیب روانی از این روش ها به فرزند خود وارد کرده اند و آخر هم فرزندی ناموفق، اضطرابی و خشمگین به جامعه تحویل داده اند. در حالیکه همین پدران می توانستند با تشویق فرزند خود آهسته آهسته و قدم به قدم او را در حد توانایی اش به پیش ببرند و طوری تربیت کنند که از وجود خودش راضی و دارای اعتماد به نفس کافی باشد. در برابر این نوع والدین وقتی می­پرسم مگر خود شما در دوره تحصیلی چه نمره هایی گرفته اید، می خندند و می گویند آن زمان فرق می کرد. ایشان غافلند که فرزندشان با لوح ژنتیکی به ارث برده از این پدر و مادر متولد شده و صفات او منشعب از وراثت و محیطی است که در آن پرورش یافته است.

با توجه به موارد فوق اینگونه اضطراب ها و استرس ها را استرس و اضطراب مادرانه نام نهاده ام.

^*مشاور تحصیلی و خانواده